W najnowszym odcinku podcastu „Vinohradská 12”, prowadząca Janetta Němcová wraz z Barborą Vegrichtovą, ekspertką ds. radykalizacji z Czeskiego Towarzystwa Kryminologicznego, analizują jeden z najbardziej niepokojących fenomenów społecznych we współczesnych Czechach: gwałtowny wzrost agresji i brutalnej przestępczości wśród dzieci i młodzieży. Rozmowa jest próbą zrozumienia, skąd bierze się ten problem, jak przebiega proces radykalizacji w erze cyfrowej i co państwo oraz społeczeństwo mogą zrobić, aby mu zapobiec.
Punktem wyjścia do dyskusji są alarmujące dane czeskiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, które wskazują na 25-procentowy wzrost liczby brutalnych przestępstw, w tym morderstw, popełnianych przez dzieci w ciągu ostatnich pięciu lat. Policja interweniuje w czeskich szkołach w sprawach związanych z przemocą średnio dziesięć razy w tygodniu. Jak podkreśla Barbora Vegrichtová, choć problem stał się głośny dopiero teraz, narastał od dłuższego czasu, a jednym z głównych katalizatorów była pandemia COVID-19, która zepchnęła dzieci w świat internetu i mediów społecznościowych.
Ekspertka wyjaśnia, że mamy do czynienia z nowym rodzajem przemocy. Nie chodzi już tylko o tradycyjne szkolne prześladowania, ale o przemoc, która jest bardziej zaplanowana, metodyczna i instrumentalna, a nie tylko spontaniczna i emocjonalna. Młodzi ludzie, czerpiąc inspiracje z internetu, naśladują wzorce z zagranicznych gangów ulicznych (tzw. copycat effect) i organizują umówione bójki, tzw. „ustawki”.
Najważniejszym i najbardziej niebezpiecznym aspektem tego zjawiska jest jednak indywidualna radykalizacja online. Jak tłumaczy gościni, współczesny proces radykalizacji nie wymaga już przynależności do konkretnej, zorganizowanej grupy ekstremistycznej. Odbywa się w samotności, w dziecięcym pokoju, przed ekranem komputera. Młody człowiek, często zmagający się z osobistymi problemami – takimi jak depresja, poczucie odrzucenia, frustracja czy problemy rodzinne – trafia do „toksycznych społeczności internetowych”. Tam, w grupach na komunikatorach czy w mediach społecznościowych, nasiąka ideologią nienawiści i fascynacją przemocą. Ponieważ proces ten jest indywidualny i pozbawiony zewnętrznych struktur, jest niezwykle trudny do wykrycia przez służby, a jego tragicznym finałem bywa często atak „samotnego wilka”.
W rozmowie szczegółowo omówiono sygnały ostrzegawcze, które mogą wskazywać na postępujący proces radykalizacji. Najważniejszą „czerwoną flagą”, jak podkreśla Vegrichtová, jest obsesja na punkcie przemocy i jej gloryfikacja. Przejawia się to w lajkowaniu i udostępnianiu w internecie treści dotyczących masowych morderstw czy zamachów terrorystycznych, w wyrażaniu podziwu dla sprawców, a w końcu w stosowaniu agresji słownej i fizycznej w realnym życiu. Ekspertka obala przy tym mit, że zagrożone są tylko dzieci z rodzin patologicznych; często sprawcami stają się zamknięci w sobie, wyizolowani z grupy rówieśniczej introwertycy, których wewnętrzne cierpienie pozostaje niezauważone.
Podcast porusza również kwestię możliwych rozwiązań. Zdaniem ekspertki, represje, takie jak obniżenie wieku odpowiedzialności karnej, nie są skuteczną drogą. Kluczowa jest prewencja, na którą składa się edukacja nauczycieli i rodziców w zakresie rozpoznawania zagrożeń oraz budowanie otwartej komunikacji z dziećmi. Największym problemem systemowym w Czechach jest jednak katastrofalny stan opieki psychologicznej i psychiatrycznej dla dzieci, gdzie na wizytę u specjalisty czeka się miesiącami, a nawet rok.
Rozmowa kończy się pesymistyczną, ale i mobilizującą konkluzją. Barbora Vegrichtová obawia się, że trend wzrostu przemocy wśród młodzieży będzie kontynuowany i nie da się go zatrzymać z dnia na dzień. Ma jednak nadzieję, że tragiczne doświadczenia, takie jak strzelanina na Uniwersytecie Karola, zwiększyły społeczną czujność i sprawią, że przyszłe zagrożenia zostaną rozpoznane na czas. Cały odcinek jest więc pilnym apelem o zwrócenie uwagi na zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży oraz o podjęcie realnych działań, zanim będzie za późno.